Mur berliński (niem. Berliner Mauer) - system umocnień w postaci muru, okopów, drutów kolczastych i pól minowych. Jeden z najbardziej znanych symboli podziału Niemiec i zimnej wojny, oddzielał Berlin Wschodni od Zachodniego od 13 sierpnia 1961 do 9 listopada 1989 r. Według propagandy NRD nazywany wałem antyfaszystowskim (antifaschistischer Schutzwall).
Trochę historii.
Po zakończeniu II wojny światowej, na podstawie ustaleń konferencji jałtańskiej, Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne, administrowane przez USA, ZSRR, Wielką Brytanię oraz Francję. Również sam Berlin został podzielony na cztery sektory. W związku z rozpoczęciem zimnej wojny między wschodem a zachodem, Berlin stał się głównym miejscem rozgrywek między organizacjami szpiegowskimi obydwu bloków. 23 maja 1949 roku z połączenia trzech zachodnich stref okupacyjnych powstała Niemiecka Republika Federalna, a 7 października Niemiecka Republika Demokratyczna. Formalnie Berlin miał status miasta zdemilitaryzowanego i był niezależny od obu państw. W praktyce, jednak nie miało to większego znaczenia, gdyż Berlin Zachodni miał swoich przedstawicieli w Bundestagu, przez co miał w przybliżeniu status kraju związkowego Niemiec. Berlin Wschodni, natomiast został nielegalnie ogłoszony stolicą NRD. Już w 1945 roku, pomiędzy poszczególnymi sektorami wyznaczone zostały linie demarkacyjne, których przekraczanie było możliwe jedynie w przypadku posiadania odpowiednich zezwoleń. Z rozkazu Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech utworzono w strefie wschodniej policję graniczną, która miała możliwość używania broni palnej. Przedostanie się ze strefy wschodniej do zachodniej wymagało posiadania paszportu wewnątrzstrefowego.
W latach 1949–1961 ok. 2,6 mln ludzi opuściło NRD, z tego w samych dwóch pierwszych tygodniach sierpnia 1961 wyemigrowało 47 433 osób. Również dla wielu Polaków i Czechów Berlin Zachodni stanowił bramę na Zachód. Ponieważ w wielu wypadkach byli to młodzi, wykształceni ludzie, emigracja ta zagrażała podstawom ekonomicznym i integralności NRD. Ponadto ok. 50 000 obywateli Berlina Wschodniego pracowało jako tzw. ludzie regularnie przekraczający granicę (niem. Grenzgänger) w Berlinie Zachodnim, mieszkali i żyli oni jednak na korzystnych finansowo warunkach w Berlinie Wschodnim lub jego okolicy. 4 sierpnia 1961 rozporządzenie wschodnioberlińskiego magistratu zobowiązało tych ludzi do zarejestrowania się i płacenia czynszów za mieszkania w markach zachodnioniemieckich. Ulice prowadzące z Berlina Wschodniego do Zachodniego oraz środki komunikacji były dokładnie kontrolowane już przed budową muru. Kontrole te miały na celu wykrywanie osób podejrzewanych o chęć ucieczki z NRD czy też o przemyt. Poza tym, wielu mieszkańców Berlina Zachodniego oraz tamże pracujących mieszkańców Berlina Wschodniego kupowało na czarnym rynku po korzystnym kursie (wówczas 1:4) marki wschodnie, by za nie kupować artykuły spożywcze lub nieliczne produkty konsumpcyjne o wysokiej jakości. Osłabiało to dodatkowo gospodarkę planową na wschodniej stronie. Zamknięcie granic przy pomocy muru miało dodatkowo posłużyć władcom Bloku Wschodniego do zablokowania tzw. wyboru przy pomocy nóg (niem. „Abstimmung mit den Füßen“), tzn. ucieczki z "państwa chłopów i robotników.
W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 wojsko NVA, 5.000 funkcjonariuszy Niemieckiej Policji Granicznej (niem. Deutsche Grenzpolizei, która była poprzednikiem Oddziałów Granicznych), 5.000 funkcjonariuszy Policji Ochronnej i skoszarowanej Policji Ludowej (niem. Schutz- und Kasernierte Volkspolizei) oraz 4.500 członków Betriebskampfgruppen (Robotnicze Oddziały Samoobrony) rozpoczęło blokadę ulic i torów kolejowych prowadzących do Berlina Zachodniego. Radzieckie oddziały utrzymywały stan gotowości do walki i były obecne na alianckich przejściach granicznych. Wszystkie jeszcze istniejące połączenia komunikacyjne między obiema częściami Berlina zostały przerwane. To dotyczyło wszakże już tylko metra i kolejki miejskiej. Wyjątkowo nadal funkcjonowały zachodnioberlińskie linie metra i kolejki na trasach biegnących tunelami przez obszar Berlina Wschodniego.
Określenie jednego tylko dnia, jako "dnia budowy muru" jest określeniem całkowicie niewłaściwym, ponieważ tego dnia zostały "tylko" zablokowane granice pomiędzy sektorami. Wielokrotnie zbudowano tylko płoty lub zamurowano wejścia do domów mieszkalnych. W trakcie trwania budowy muru dochodziło wciąż do prób ucieczki, między innymi przez okna domów stojących w granicy. W następnym czasie okna w tych domach zamurowano, a po przesiedleniu mieszkańców, domy zburzono.
Upadek
Mur Berliński padł w nocy z czwartku 9 listopada na piątek 10 listopada 1989, po przeszło 28 latach istnienia. Przygotowania NRD do kontrolowanego otwarcia muru sięgają października 1989. Do otwarcia muru doprowadziły masowe demonstracje w okresie Wendezeit – czas przemian – (t.j. w przełomowym okresie friedliche Revolution – pokojowa rewolucja – w NRD, jesienią 1989) i żądania – w ówczesnej NRD – wolności podróżowania (otwarcia granic), jak również nieustanna tak zwana "Republikflucht" (według oficjalnej nomenklatury opuszczenie NRD bez zezwolenia władz) – ucieczka sporej części ludności Niemieckiej Republiki Demokratycznej do RFN poprzez inne kraje: częściowo przez ambasady w różnych wschodnioeuropejskich stolicach (między innymi w Pradze i Warszawie), częściowo przez Węgry poprzez otwartą od 11 września granicę z Austrią, a od początku listopada bezpośrednio przez Czechosłowację.
Na skutek ogłoszonej w zachodniej telewizji i w radiu berlińskim wersji, według której mur otwarto, ruszyły w kierunku przejść granicznych tysiące mieszkańców Berlina Wschodniego z żądaniem ich otwarcia. Ani znajdujące się tam w tym momencie: oddziały Wojsk Ochrony Pogranicza, ani odpowiedzialne za odprawy paszportowe oddziały Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwa czy też oddziały Armii Czerwonej w Berlinie, nie zostały poinformowane, o fakcie ustanowienia nowej ustawy i o jej następstwach. Fakt ten groził możliwością użycia broni przez wyżej wymienione oddziały.
Aby zmniejszyć napór mas zgromadzonych przy przejściu granicznym przy ulicy Bornholmskiej zezwolono, o godzinie 21:20, obywatelom NRD przejść na teren Berlina Zachodniego. Przy tej okazji kontrolowano dowody osobiste i niektóre zostały unieważnione, co równocześnie oznaczało, pozbawienia obywatelstwa NRD.
O godzinie 21:30 rozgłośnia radia RIAS nadała pierwsze relacje radiowe z otwartych przejść granicznych. Co spowodowało, że zaczęły się przy nich gromadzić masy ludzi.
Na skutek coraz większego naporu mas na przejściu granicznym Bornholmer Straße, jak również w obawie o bezpieczeństwo podległych mu żołnierzy, zastępca dowódcy przejścia granicznego Oberstleutnant Harald Jäger, otworzył bez rozkazu to przejście graniczne oraz wstrzymał kontrolę paszportów.
Do północy wszystkie przejścia graniczne między zachodnią i wschodnią częścią Berlina zostały otwarte. W ciągu nocy otwarto również przejścia na zewnętrznej granicy Berlina Zachodniego, jak i przejścia graniczne na wewnętrznej granicy niemieckiej pomiędzy RFN i NRD. Późnym wieczorem tego dnia wielu śledziło w telewizji otwieranie przejść granicznych i częściowo jeszcze wtedy wyruszali w drogę. Największy napływ tłumu nastąpił przed południem 10 listopada 1989, ponieważ otwarcie granic o północy niejednokrotnie zostało „przespane“.
Obywatele NRD zostali entuzjastycznie przyjęci przez zachodnich Berlińczyków. Większość piwiarni w pobliżu muru spontanicznie zafundowała darmowe piwo i na Kurfürstendamm zgromadziły się masy ludzi, pomiędzy nimi trąbiąca kawalkada samochodów, obcy ludzie leżeli sobie w objęciach. W euforii tej nocy wielu zachodnich berlińczyków wdrapało się na mur. Po ogłoszeniu informacji o otwarciu muru, Bundestag w Bonn przerwał wieczorem swoje bieżące posiedzenie. Po krótkiej przerwie minister Urzędu Kanclerza Rudolf Seiters odczytał stanowisko rządu, a przedstawiciele frakcji wyrazili w swoich orzeczeniach ich zadowolenie o zaistniałych wydarzeniach. Następnie, obecni na sali obrad posłowie, odśpiewali spontanicznie hymn narodowy.
Upadek muru był wyróżniającym się wydarzeniem w historii świata i został uczczony miedzy innymi koncertem Leonarda Bernsteina w Boże Narodzenie 1989 r. Bernstein dyrygował wówczas w berlińskim Teatrze Schauspielhaus obecnie Filharmonia Konzerthaus, a wykonano 9. symfonię Beethovena Odę do radości przekształcając ją w Odę do wolności.
 |
| najsłynniejsze graffiti na zachodniej stronie muru - Gorbaczow z Honeckerem |
